Katalizator spalin to kluczowy element układu wydechowego samochodu, którego zadaniem jest redukcja emisji szkodliwych substancji powstających w procesie spalania paliwa. W wielu krajach jego obecność jest wymagana przepisami prawa, a brak tego komponentu może nie tylko skutkować niezaliczeniem badania technicznego, ale także znaczącym wzrostem emisji spalin oraz hałasu. W przypadku zakupu używanego samochodu, szczególnie starszych modeli, istotne jest upewnienie się, czy katalizator rzeczywiście znajduje się na swoim miejscu i czy działa prawidłowo.
Czym jest katalizator i jak działa?
Katalizator (zwany również konwerterem katalitycznym) znajduje się w układzie wydechowym pomiędzy kolektorem wydechowym a tłumikiem. W jego wnętrzu znajduje się rdzeń ceramiczny lub metalowy pokryty warstwą metali szlachetnych, takich jak platyna, pallad i rod. Te metale umożliwiają reakcje chemiczne neutralizujące toksyczne związki chemiczne – tlenki azotu (NOx), tlenek węgla (CO) oraz węglowodory (HC) – przekształcając je w mniej szkodliwe: azot (N₂), dwutlenek węgla (CO₂) i parę wodną (H₂O).
Dlaczego katalizatory są często usuwane?
W starszych pojazdach katalizatory bywały usuwane celowo. Powody to m.in. chęć zwiększenia mocy silnika, zmniejszenia oporów przepływu spalin lub po prostu z powodu kosztów naprawy i wymiany zużytego katalizatora. Dodatkowo, ze względu na zawartość metali szlachetnych, są one często celem złodziei. Usunięcie katalizatora może jednak powodować problemy z czujnikami lambda, spadek efektywności silnika, a przede wszystkim – jest niezgodne z przepisami prawa o ochronie środowiska.
Jak sprawdzić obecność katalizatora w używanym aucie?
1. Sprawdzenie dokumentacji i numerów VIN
Pierwszym krokiem powinno być sprawdzenie specyfikacji technicznej danego modelu pojazdu. Warto posłużyć się numerem VIN i zweryfikować go w katalogach producenta lub bazach danych takich jak AutoDNA, CARFAX, czy Dekra. W informacjach technicznych znajdziesz, czy dana wersja modelu fabrycznie była wyposażona w katalizator.
2. Oględziny wizualne podwozia
Najprostszym i najbardziej bezpośrednim sposobem na sprawdzenie, czy katalizator znajduje się w samochodzie, jest fizyczna inspekcja podwozia. Należy podnieść samochód (najlepiej na podnośniku warsztatowym) i zlokalizować odcinek układu wydechowego pomiędzy kolektorem wydechowym a tłumikiem środkowym.
Katalizator najczęściej ma postać spłaszczonej, owalnej puszki, znacznie grubszej niż zwykłe odcinki rury wydechowej. Jeśli zauważysz, że w miejscu, gdzie powinien być katalizator, znajduje się odcinek zwykłej rury spawanej lub złączonej obejmami, może to sugerować jego usunięcie.
3. Analiza wyników pomiarów emisji spalin
Jeśli samochód przeszedł badanie techniczne, można poprosić o wyniki pomiarów emisji spalin. Warto zwrócić uwagę na poziom tlenków azotu (NOx), węglowodorów (HC) i tlenku węgla (CO). Wysokie wartości tych składników, szczególnie przy obecności sprawnego czujnika lambda, mogą wskazywać na brak lub niesprawność katalizatora.
4. Diagnostyka komputerowa
Nowoczesne pojazdy wyposażone są w czujniki O2 (lambda), umieszczone przed i za katalizatorem. Ich odczyty można zinterpretować za pomocą interfejsu OBD-II i odpowiedniego oprogramowania (np. Torque, OBDeleven, Delphi). Jeżeli sygnały z obu czujników są do siebie zbliżone, może to oznaczać, że katalizator został usunięty lub jest niesprawny. W sprawnym układzie różnice w wartościach napięcia przed i za katalizatorem powinny być wyraźne.
5. Ocena akustyczna pracy silnika
Brak katalizatora może powodować wyraźnie głośniejszą pracę układu wydechowego, szczególnie w niższych zakresach obrotów. Choć nie jest to dowód jednoznaczny, może stanowić wskazówkę dla bardziej wnikliwego sprawdzenia.
Katalizator a przegląd techniczny i prawo
W Polsce, zgodnie z obowiązującymi przepisami, pojazd, który fabrycznie był wyposażony w katalizator, nie może być dopuszczony do ruchu bez niego. Diagnosta podczas badania technicznego ma obowiązek zweryfikować nie tylko obecność katalizatora, ale i poprawność jego działania – poprzez analizę spalin oraz inspekcję wzrokową. Usunięcie katalizatora skutkuje negatywnym wynikiem przeglądu technicznego oraz ryzykiem mandatu.
W niektórych krajach europejskich (np. Niemczech) za jazdę bez katalizatora grożą dodatkowe sankcje, takie jak cofnięcie dopuszczenia do ruchu oraz wysokie kary finansowe.
Wnioski – na co zwrócić uwagę przy zakupie?
Zakup używanego samochodu zawsze wiąże się z pewnym ryzykiem, ale dzięki odpowiedniej wiedzy można je ograniczyć. Upewnienie się co do obecności i sprawności katalizatora powinno być jednym z kluczowych punktów kontroli technicznej pojazdu.
Zaleca się, aby:
-
sprawdzić dokumentację techniczną auta,
-
wykonać inspekcję wizualną podwozia,
-
przeprowadzić diagnostykę komputerową,
-
porównać odczyty czujników lambda,
-
oraz ocenić pracę silnika i układu wydechowego pod kątem dźwięku.
W razie wątpliwości, warto skonsultować się z zaufanym mechanikiem lub specjalistą ds. diagnostyki pojazdowej.
